22 december 2022
Vraag het de vakman: begroeiing op een monument
Wat te doen met begroeiïng op gebouwd erfgoed?
Vraag
Op het bakhuis van onze boerderij uit 1760 zitten plantjes. Hoe moeten we om gaan met deze begroeiing nu we ons monument gaan restaureren?
Antwoord
Volgens de uitvoeringsrichtlijnen van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) dient de vakman niet alleen de bouwkundige cultuurhistorische waarden van het monument te herkennen en erkennen, maar ook de waarde van het nog onbekende immateriële erfgoed, zoals begroeiingen waar je ze niet verwacht. Erkende restauratiebouwbedrijven, die werken volgens deze richtlijnen, zijn zo ingericht dat in alle lagen van het bedrijf dit bewustzijn en de kennis hoe te handelen, aanwezig is.
Op monumenten aanwezige planten
Bij het restaureren komen we vaak begroeiingen tegen. Bijvoorbeeld bij de restauratie van kademuren, die vaak een biotoop zijn van beschermde plantjes. In dit geval is bij wet vastgelegd dat we een protocol moeten opstellen over hoe we omgaan met de bescherming ervan.
Maar hoe ga je om met plantjes die er, in eerste instantie, gewoon lijken te groeien en geen beschermde status hebben? Bij de restauratie van een bakhuisje op het eiland Tholen (Zeeland) kwamen we met planten begroeide dakpannen tegen. De voormalig eigenaar (70 jaar oud), derde generatie bewoner, wist de herkomst ervan niet, maak kon wel vertellen dat de begroeiing er altijd al was.
Onderzoek naar begroeiing
We hebben onderzoek gedaan naar de begroeiing en zijn hierover het volgende te weten gekomen. In het verleden werd begroeiing op boerderijen wel degelijk met een reden aangebracht, waarschijnlijk deels uit bijgeloof. Zo hebben boeren eeuwenlang heide- en graszoden aangebracht op hun daken als bescherming tegen blikseminslag. In natte periodes neemt deze beplanting namelijk vocht op voor de drogere periodes. Het hoge vochtgehalte in de planten zorgde ervoor dat de daken beschermd waren tegen vuurvonken en blikseminslag. Het plantje op het bakhuisje is de sempervivum, in het Nederlands ook wel huislook, donderblad en donderbaard genoemd. De laatste twee namen verwijzen naar onweer.
Tijdelijk opslaan begroeide dakpannen
Omdat de herkomst van de plantjes onbekend was, maar vermoedelijk ooit wel bewust is geplaatst, hebben we ervoor gekozen ze te behouden. De plantjes dringen met hun wortels niet in de dakpan en leveren dus verder een te verwaarlozen risico op schade op. Op een pallet hebben we een dakvlak gemaakt om de begroeide dakpannen tijdelijk op te slaan. Nadat de restauratie van de dakconstructie en oven gereed was, hebben we de begroeide dakpannen teruggeplaatst. De planten hebben de zomer erop volop gebloeid, alsof ze nooit verplaatst zijn. Een geslaagd behoud van onverwacht groen erfgoed en een duidelijke meerwaarde voor de beleving ervan!
Conclusie
De restauratievakman heeft de zorg om alle waarden bij restauratie en instandhouding te waarborgen, dus ook immateriële waarden!